Zespół Szkół Centrum Kształcenia Ustawicznego imienia Andrzeja Frycza Modrzewskiego ma swoją siedzibę w byłej rezydencji biskupów kujawskich – XVIII-wiecznym zabytkowym zespole pałacowym w Wolborzu, niewielkiej miejscowości położonej przy trasie Warszawa – Katowice – Wrocław (droga nr 8, E-67), w odległości niespełna 14 kilometrów od Piotrkowa Trybunalskiego i około 15 kilometrów od Tomaszowa Mazowieckiego. Lokalizacja szkoły zapewnia dobre warunki komunikacyjne dla uczniów dojeżdżających z dalej położonych miejscowości.
Szkoła dysponuje internatem na 180 miejsc, stołówką, salą gimnastyczną, boiskiem sportowym oraz warsztatem szkoleniowo-produkcyjnym i własną stajnią. Wszystkie pracownie wyposażone są w najnowsze pomoce dydaktyczne. Do wyposażenia szkoły należą również sala wideo, sala muzyczna i nowoczesne pracownie informatyczne z szerokopasmowym łączem do internetu.
Siedziba
Wolbórz położony jest w odległości około 14 km na północny-wschód od Piotrkowa Trybunalskiego. Miasto i jego najbliższa okolica leżą na terenie płaskim, przeciętym dwiema krętymi rzeczkami, Moszczanką i Wolbórką, lewymi dopływami Pilicy. Zalesienie okolicy jest nieduże; przeważają mokre łąki i pola uprawne. Jedynie na południe od miasteczka w odległości około jednego kilometra teren nieco się wznosi.
Od początku swojej znanej historii Wolbórz należał do dóbr biskupich diecezji włocławskiej, a później kujawskiej. Tutaj też kolejni biskupi mieli swoje rezydencje. Wolbórz z racji swojego położenia był dla nich znacznie wygodniejszy niż Włocławek, ponieważ bliżej było stąd do ówczesnej stolicy – Krakowa. Był również największym miastem na ziemiach biskupstwa. Początkowo siedzibą dostojników kościelnych był zamek położony na sztucznym wzniesieniu na terenie pomiędzy Wolbórką, Moszczanką, a drogą do folwarku Świętokrzyskiego. Po ostatnim z pożarów w roku 1766 zamek nie był już odbudowany. Po objęciu diecezji włocławskiej przez biskupa Antoniego Ostrowskiego, herbu Grzymała, zapadła decyzja o budowie zupełnie nowej, wygodniejszej i okazalszej rezydencji. Pod budowę wybrano teren w odległości około jednego kilometra od ówczesnego miasta w kierunku południowym, na niewielkiej wyniosłości. Budowa trwała od 1768 do 1773 roku. Za twórcę pałacu uważa się znanego architekta włoskiego pochodzenia – Franciszka Placidiego (jego autorstwa jest również przebudowa kościoła parafialnego w Wolborzu).
Na nową rezydencję biskupią składały się: pałac, budynki mieszkalno-gospodarcze oraz rozległe założenie parkowe ze zwierzyńcem. Dojazd do rezydencji stanowiła szeroka czterorzędowa aleja lipowa. Obszar zajęty przez budynki, położone między nimi dziedzińce oraz ogród, ma kształt bardzo wydłużonego prostokąta o wymiarach 1800 x 300 m o osi wzdłużnej z północnego wschodu na południowy zachód. Wszystkie zabudowania skoncentrowano w zachodniej części wokół dużego dziedzińca. Naturalna skarpa na wschód od dziedzińca została przekształcona w ogrodowe tarasy zakończone kanałem wodnym. Od strony południowej rozciągał się teren zwierzyńca. Usytuowanie budynków jest ściśle symetryczne względem osi założenia (będącej również osią działki). Dziedziniec główny typu cour d’honneur ma wymiary około 200 x 130 m. Stanowi obszerne zamknięte wnętrze. Od północnego wschodu usytuowany jest główny korpus pałacu, od północnego zachodu i południowego wschodu dwie duże oficyny flankujące dziedziniec. Pomiędzy korpusem pałacu a prostopadłymi doń oficynami znajdowały się półkoliste łączniki w postaci galerii kolumnowych (dziś nieistniejące). Czoło założenia stanowią cztery pawilony na planie kwadratu połączone po dwa niskimi prostokątnymi łącznikami, pierwotnie przeznaczonymi na stajnię i wozownię. Między dwoma środkowymi pawilonami, tzw. Kordegardami a oficynami były bramy przejazdowe prowadzące na boczne dziedzińce gospodarcze. Z drugiej strony od kordegard wybiegało ku bramie głównej i alei dojazdowej ogrodzenie dziedzińca poprowadzone dość skomplikowaną linią. Zaprojektowany w ten ciekawy sposób ciąg czterech pawilonów z łącznikami tworzył wraz z ogrodzeniem dziedzińca i bramą wjazdową jednolitą kompozycję elewacji południowo-zachodniej całego założenia.
Korpus główny stanowi, długi na 50 i szeroki na 20 metrów, dwukondygnacyjny, podpiwniczony budynek, z dachem czterospadowym krytym dachówką holenderką. Budynek jest osadzony na cokole i zwieńczony gzymsem koronującym. Elewacja frontowa ma trzy wyraźne ryzality: środkowy i dwa boczne o nieco zaokrąglonych narożach, obejmujące skrajne osie okienne. Każdy z ryzalitów zwieńczony jest także frontonem. Dekorację plastyczną elewacji stanowią pilastry oraz profilowane ramki. Elewacja ogrodowa (północno-wschodnia) ma jeden umieszczony osiowo ryzalit z otworami okiennymi umieszczonymi zarówno w ścianie frontowej, jak i ścianach bocznych. Do elewacji bocznych korpusu głównego przylegały półkoliste kolumnady.
Do wnętrza korpusu głównego prowadziło od strony cour d’honneur wejście w osi budynku poprzedzone kilkoma stopniami. Dalej znajdowała się obszerna sień, zajmująca całą szerokość ryzalitu. Z sieni na prawo prowadziło wejście na główną trójbiegową klatkę schodową oraz do korytarza biegnącego wzdłuż ściany frontowej. Korytarz ten prowadził do bocznego wyjścia pod kolumnadę oraz do drugiej klatki schodowej, mieszczącej się w ryzalicie południowym. Analogiczna do niej klatka schodowa zajmowała lewy ryzalit. Poza sienią rozpoczynał się długi korytarz biegnący w lewą stronę budynku – w kierunku wyjścia bocznego i wspomnianej wyżej bocznej klatki schodowej. Po przeciwległej, w stosunku do sieni, stronie korytarza znajdowała się w osi budynku rozległa sala kolumnowa, wypełniająca cały ryzalit ogrodowy. Sala była zdobiona boazerią oraz malowidłami na tynku. Podobną dekorację miał pokój sąsiadujący z salą od północy. Pokoje w południowej części budynku miały charakter mieszkalny. Ściany pokryte były materiałami obiciowymi i malowanym płótnem.
W jednym z pomieszczeń znajdowała się wanna kąpielowa. Do wyposażenia należały również piece kaflowe i kamienne kominki. Pomieszczenia na pierwszym piętrze pałacu miały charakter bardziej reprezentacyjny. Prowadziły do nich, wspomniane wcześniej, dwie klatki schodowe w ryzalitach oraz klatka schodowa z sieni. Ponadto w elewacjach bocznych były wejścia na tarasy położone nad półkolistymi kolumnadami. Od strony ogrodu ponad salą kolumnową znajdowała się „wielka sala lustrzana”. Jej ściany wyłożone były rzeźbioną boazerią ze złoceniami. Ponad boazerią ściany były obite adamaszkiem. W narożach sali umieszczono dwa piece osłonięte ozdobną siatką, a między nimi kominek. Istotnym elementem wystroju sali były zamontowane na ścianach duże zwierciadła. W górnej części sali znajdowały się kwadratowe okna. Salon sąsiadujący z wielką salą od południa miał wystrój podobny jak pomieszczenia parteru. Z salonu prowadziło wejście do kaplicy zajmującej naroże budynku. Po przeciwnej stronie sali lustrzanej od północy było kilka mniejszych pokoi zdobionych, podobnie jak większość, boazeriami i obiciami z malowanego płótna. Wystroju wnętrza dopełniały tak jak na parterze profilowane gzymsy, rzeźbione kominki oraz dębowe i częściowo marmurowe posadzki.
Jak już wspomniano korpus główny połączony był z oficynami parterowymi kolumnadami ustawionymi na ćwierćkolistych cokołach odpowiadającym wysokością cokołom budynków, do których przylegały. Od strony dziedzińca ustawionych było dziesięć kolumn (cztery pary i dwie skrajne pojedyncze). Od strony ogrodu odpowiadało im pięć arkad zamkniętych drewnianymi sztachetami. W środkowej znajdowała się furtka prowadząca na schody do ogrodu. Na poziomie pierwszego piętra znajdował się otoczony balustradą taras umożliwiający komunikację pomiędzy korpusem głównym pałacu a oficynami.
Oficyny boczne są prostymi dwukondygnacyjnymi budynkami o wymiarach 45 x 15 metrów, nakrytymi czterospadowymi dachami. Poziom ich kalenic w przybliżeniu odpowiada poziomowi kalenicy głównego budynku. Otwory okienne na obydwu kondygnacjach są w przybliżeniu tej samej wysokości, ujęte opaskami w tynku. Wejścia znajdują się w połowie długości elewacji od strony dziedzińca głównego. Oficyna północno-zachodnia z korytarzem biegnącym pośrodku wzdłuż budynku przeznaczona była głównie na pomieszczenia mieszkalne dla osób związanych z dworem biskupim oraz pokoje gościnne. Podobny charakter miało pierwsze piętro przeciwległej oficyny. Ponadto znajdowała się tu duża sala jadalna umieszczona w ryzalicie od strony dziedzińca gospodarczego. Parter zajmowała tzw. „kuchnia wielka” i pomieszczenia gospodarcze funkcjonalnie z nią związane. Do obu oficyn przylegały bramy przejazdowe prowadzące na dziedzińce gospodarcze. Bramy te z drugiej strony przylegały do trójczłonowych budynków ustawionych prostopadle do oficyn. Dwa skrajne człony to dość wysokie, trzykondygnacyjne pawilony na planie kwadratu, nakryte wysokimi czterospadowymi, łamanymi dachami. Dwie niższe kondygnacje miały charakter mieszkalny i mieściły po cztery izby oświetlone prostokątnymi oknami. Jedynie od strony dziedzińca na parterze miały otwory o charakterze łukowych podcieni, a na poziomie pierwszego piętra okrągłe okna. Takie ukształtowanie elewacji sugeruje, że budynki pełniły rolę kordegard. Trzecią kondygnację stanowiła antresola oświetlona siedmioma okrągłymi oknami lukarnowymi. W jednej z lukarn umieszczona była tarcza zegarowa. Ponad antersolą znajdowało się jeszcze niewielkie poddasze. Prostokątne łączniki pomiędzy pawilonami są znacznie niższe i niepodpiwniczone, przykryte dwuspadowymi dachami. Kalenica dachów przebiegała nieco niżej od poziomu gzymsów wieńczących pawilonów kwadratowych. Jeden z łączników pełnił rolę wozowni, a drugi stajni. Elewacje pawilonów i łączników mają dekorację plastyczną taką samą jak elewacje oficyn.
Wszystkie budynki zespołu pałacowego są murowane z dachami pokrytymi dachówką holenderką. Wszystkie elewacje pokryte były dwukolorowymi tynkami, podkreślającymi podziały i plastykę elewacji. Tynki ciemniejsze o zabarwieniu różowo-czerwonym wypełniały płaszczyzny ścian stanowiąc tło dla dekoracji plastycznej. Natomiast tynki jaśniejsze o zabarwieniu żółtawym stosowano na pilastrach i obramieniach otworów oraz ramkach ryzalitów bocznych. Elewacje, które nie były zdobione elementami plastycznymi malowane były w pasy w tych samych kolorach. Ogród położony od południowo-wschodniej strony pałacu zajmował bardzo wydłużoną działkę. Kompozycja była symetryczna, jednoosiowa. Opadający od pałacu teren ukształtowano w formę tarasów pokrytych parterami kwiatowymi. Dalej prowadziła ku kanałowi wodnemu lipowa czterorzędowa aleja. Po obu jej stronach ukształtowane były boskety z labiryntami i gabinetami. Kanał wodny o długości 450 m zakończony jest z obu stron basenami – większym, kolistym od strony pałacu i mniejszym, kwadratowym na przeciwległym końcu. Po południowej stronie ogrodu rozciągał się rozległy zwierzyniec gwiaździście poprzecinany duktami z altanami i karmnikami dla zwierzyny.
Świetna barokowa rezydencja, stanowiąca jedno z najwybitniejszych dzieł Franciszka Placidiego zyskała sobie uznanie u współczesnych. Odwiedził ją między innymi ostatni król Polski – Stanisław August Poniatowski. Rezydencja w Wolborzu była jednak użytkowana bardzo krótko. Po otrzymaniu godności prymasa biskup Antoni Ostrowski opuścił ją, a jego następca również mieszkał tu niezbyt długo. Siedzibą diecezji kujawskiej został Kalisz, a pałac wolborski opustoszał. W 1798 roku dobra zostały skonfiskowane na rzecz skarbu państwa. W 1818 roku rezydencja została przeznaczona na koszary wojskowe. Dokonano wtedy niewielkich zmian w układzie wnętrz pałacowych. Nie konserwowany wystrój rzeźbiarski pałacowych wnętrz i elewacji systematycznie niszczał. Wszystkie dachy zostały znacznie obniżone i pokryte blachą. Zniszczono także galerie kolumnowe pomiędzy korpusem głównym a oficynami. Zmniejszono otwory okienne oraz usunięto schody od strony ogrodu i zlikwidowano prowadzące do nich wyjście. Od 1910 roku pałac nie był już użytkowany. W czasie I wojny światowej zniszczone zostały dachy nad korpusem głównym pałacu i oficyny południowo wschodniej. Brak dozoru i zabezpieczenia spowodował dewastację i zniszczenia wnętrz. Pozostałe elementy wystroju zostały rozgrabione. Odbudowy zespołu pałacowego dokonano w okresie II Rzeczpospolitej w latach 1922 –1923. Pozostawiono niezmieniony układ budynków, nie zrekonstruowano jedynie kolumnowych łączników. Poddasze w budynku głównym przerobiono na kondygnację mieszkalną. W celu jej doświetlenia wprowadzono dużych rozmiarów facjatki. Zmieniono też zwieńczenia ryzalitów bocznych. Dwukolorowe tynki zastąpiono jednolitą szarością. Największym zmianom poddano wnętrze – wprowadzono tylko jedną centralną klatkę schodową. Ponadto całkowicie zmieniono układ pozostałych pomieszczeń. W budynkach mieściła się szkoła podstawowa, różne instytucje opieki społecznej, a później Junackie Hufce Pracy. W 1939 roku obiekty przejęli Niemcy. Największych dewastacji dokonały wojska radzieckie – w pościgu za Niemcami i w drodze powrotnej z frontu. Po II wojnie światowej największej dewastacji uległ park. Tarasy ogrodowe zostały całkowicie pozbawione roślinności, aleja lipowa znacznie przerzedzona. Całkowitemu zniszczeniu uległy parkowe boskety i zwierzyniec. Na jego terenie umiejscowiono budynek warsztatowy i kotłownię o architekturze zupełnie nie pasującej do pozostałych obiektów. Nieco dalej poprowadzono trasę szybkiego ruchu Warszawa – Katowice. W okresie powojennym zespół pałacowy użytkowany był kolejno przez wiele instytucji. Pierwszym użytkownikiem było Liceum Ogólnokształcące oraz dom dziecka, który funkcjonował do 1954 roku, a później Liceum Pedagogiczne. Nieco wcześniej w 1948 roku zespół uznano za zabytek. W latach pięćdziesiątych XX wieku kompleksowe prace konserwacyjne i adaptacyjne prowadziła łódzka Pracownia Konserwacji Zabytków. Kolejno remontowano poszczególne budynki. W 1960 roku na dziedzińcu odsłonięto pomnik „Dwa miecze” – w 550 rocznicę wymarszu wojsk króla Jagiełły pod Grunwald. W 1964 roku obiekt odwiedził Robert Kennedy, senator i brat prezydenta Stanów Zjednoczonych. Po zlikwidowaniu Liceum Pedagogicznego zespół pałacowo-parkowy oddano w użytkowanie Technikum Mechanizacji Rolnictwa.
Obecnie cały obiekt jest użytkowany przez Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. W korpusie głównym znajdują się pomieszczenia dydaktyczne i administracyjne, oficyny przeznaczono na internaty. Natomiast pawilony kwadratowe pełnią funkcje mieszkalne. W łączniku południowo-wschodnim mieści się stołówka, a w północno-zachodnim sala gimnastyczna.
Historia Wolborza
Wolbórz jest jedną z najstarszych miejscowości w Polsce. Pierwsze wizerunki Wolborza pochodzą z roku 1065 i są zawarte w tzw. falsyfikacie mogileńskim. W roku 1123 Bolesław Krzywousty kasztelanię wolborską włączył w nowo powstającą diecezję włocławską. W roku 1136 Wolbórz wymieniony jest z 6 innymi grodami w bulli papieża Innocentego II-go. W 1215 r. w Wolborzu odbył się synod biskupów i książąt dzielnicowych: Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego, Władysława Odańca i Kazimierza księcia opolskiego. W roku 1273 książę Leszek Czarny pozwolił na lokalizacje miasta na prawie niemieckim.
Władysław Jagiełło koncentrował pięciokrotnie swe wojska w Wolborzu w czasie walk z Krzyżakami. Najważniejsza koncentracja odbyła się w roku 1410 przed bitwą pod Grunwaldem. Wolbórz był wtedy dużym, zamożnym miastem. Wolborzanie w ciągu dwóch wieków XV i XVI-go wykształcili 60-ciu swych synów w Akademii w Krakowie. W 1523 r. Wolbórz liczył przeszło 2900 mieszkańców. Miasto Wolbórz w XVI-tym wieku było centrum gospodarczym i administracyjnym. Należało do niego 49 wsi. W roku 1534 liczyło łącznie z przedmieściami 267 domów a w nich znajdowały się 84 warsztaty rzemieślnicze, w których pracowało 259 rzemieślników. W 1503 urodził się w Wolborzu syn wójta – Andrzej Frycz-Modrzewski, zasłużony dla naszego rodu jako polityk, pisarz, reformator i humanista epoki Odrodzenia. W 1538 r. wybuchł w Wolborzu pożar, po którym miasto zostało zwolnione z podatków na 8 lat. W roku 1604 Wolbórz posiadał 400 domów osiadłych i 20 pustych. W 1626 r. biskup kujawski Andrzej Lipski zbudował na południowym skraju miasta pałac murowany, a obok założył ogród i staw rybny. Wolbórz na przestrzeni historii gościł w swoich murach wielu królów polskich, w 1461 r. odwiedził Wolbórz Kazimierz IV ; w 1550 r. -Zygmunt August; w 1632 r.-Władysław IV; 1576 r. Stefan Batory; w 1655 r. Jan Kazimierz; 1683 r. Jan III Sobieski, który ofiarował kolegiacie wolborskej dzwon odlany z armat zdobytych na Turkach; W 1775 r. Stanisław August Poniatowski ;w 1655 r. w czasie najazdu szweckiego był w Wolborzu Karol Gustaw -król szwedzki. Druga połowa XVII w. to okres upadku Wolborza po “Potopie szwedzkim”. W 1671 r. trawi miasto potężny pożar. W latach 1702-1712 podczas wojny północnej kilkukrotnie przemarsze wojsk poważnie zniszczyły miasto. Duże zasługi dla poprawy gospodarczego stanu Wolborza położył główny administrator dóbr biskupich w Wolborzu Jędrzej Kitowicz pełniący to stanowisko od roku 1771. W 1766r. spłonął zamek biskupów kujawskich i już nigdy nie został odbudowany. Po II-gim rozbiorze Polski Wolbórz zajęli Prusacy. W wyniku zwycięstw Napoleona Prusacy opuszczają miasto, a Wolbórz zostaje włączony do utworzonego w 1815 r. Królestwa Polskiego. W roku 1818 rząd carski skonfiskował dobra biskupie. W 1863r. wielu Wolborzan bierze udział w powstaniu styczniowym. W 1820 r. na mocy układu cesarskiego odebrano Wolborzowi prawa miejskie. Podczas I i II wojny światowej Wolbórz został zbombardowany i spalony. 18 I 1945 r. Wolbórz został oswobodzony przez Wojska Polskie. Obecnie Wolbórz jest siedzibą władz gminnych.